Print Friendly, PDF & Email

Inye Ihe ndị Naijiria na-Achọ maka nchekwa

Iji tụgharịa ọnọdụ nchekwa nke Naijiria na-akawanye njọ, ndị ọkachamara na-agba ndị ọchịchị Tinubu ume ka ha tinyekwuo ndị ọrụ nchekwa na ebe ana-eme ihe ike ama-ama ma na-ahụ na mbelata imeru nke ndị nkịtị ahụ bụ ihe ga ebute ụzọ, imeziwany ngalaba na-ahụ maka nchekwa na-eme ka ọ bụrụ oke na ọrụ ha, na iwetaghachị ntụkwasị obi.


Nigerian Military officers walking past a banner during the inauguration of President Bola Tinubu, May 29, 2023.

Ụmụ amaala mere emume ngagharị nke ndị agha Naịjirịa nke gụnyere ngalaba iri abụọ na asatọ e hiwere ọhụrụ na Eprel 27, 2023. (Foto: AFP)

Site na Kaduna na Borno steeti dị n’ebe ugwu ruo Lagos na Rivers steeti dị na ndịda,  nchegbu banyere nchekwa bụ ihe e ji mara ndụ Naịjirịa kwa ụbọchị. Ọnọdụ ahụ na-akawanye njọ n’afọ ndị na-adịbeghị anya site na eyi egwu nchekwa sitere na mwakpo ndị Boko Haram na Steetị ndị Alakụba nọ na West Africa na Ugwu Ọwụwa Anyanwụ, gaa na ịtọrọ mmadụ na mgbanweta ego na ihazi ndị omekome ka ha zuru ihe n’oge ọgbaghara na Ugwu Ọdịda Anyanwụ, na inye nsogbu nkewa steetị na ndị omekome na awakpọ ụgbọ mmiri na Ndịda Ndịda. Ụmụ amaala ekwuola na ha na-anó na ihe ize ndú, nke metụtakwara njem na ịzụ ahịa na mba ahụ dum. Ime ka okwu nchekwa na akawanye njọ bụ nsogbu gbasara ntụkwasị obi na-adịgide adịgide, karịsịa nchegbu gbasara nrụrụ aka na mmegbu megide ndị nkịtị site n’aka ndị ọrụ nchekwa.

Onye isi ala Bola Ahmed Tinubu bụ onyeisiala Naijiria nke ise kemgbe ọ laghachiri n’ọchịchị onye kwuo uche ya na 1999. Ọ bụ onye isi ala Naijiria mbụ, Otú ọ dị, ka ọ na-abata n’ọchịchị na-erughị ọtụtụ nkwado ntuli aka (na nsogbu sitere na rịzọọtụ ntuli aka na-aga n’ihu na usoro ikpe nke Naijiria). N’okwu a, nchịkwa Tinubu nwere ọrụ ọzọ nke inweta ntụkwasị obi ọha na eze.

Ịkwado ihe ize ndụ nke nchebe Naijiria bụ ihe kachasị mkpa nke ekwuru maka ọchịchị Tinubu, na-anọchite anya ohere dị mkpa nke ọchịchị onye kwuo uche ya wetara iji tụgharịa uche ma nyochagharịa iwu mba na ihe ndị dị mkpa nke mba. Ọchịchị onye kwuo uche ya na nkwa ya nke iweta mmepe mba, ọzọkwa, anaghị akwụsị na usoro ntuli aka. Kama, ụmụ amaala Naijiria nwere ụlọ ọrụ na-enye ndị nọ n’ọchịchị echiche maka otu ha ga-esi mee ka obodo ahụ dị nchebe. Ime ka a mara echiche ndị a ga-adị mkpa n’ịkwalite nchekwa ụmụ amaala na inwe ọganihu a na-ahú anya na nkwa ekwere na igbanwe ngalaba nchekwa.

N’okwu a, Ngalaba Ụlọ ọrụ na-ahụ maka Nyocha Nsogbu Nchekwa na Afrika kwuritara ndị ọkachamara nchekwa Naịjirịa isii gbasara ihe ha na-ebute ụzọ maka imeziwanye nchekwa n’okpuru ọchịchị Tinubu:

  • ‘Kunle Adebajo, Onye nchịkọta akụkọ nyocha na onye nta akụkọ, HumAngle
  • Idayat Hassan, Onye isi oche, Ụlọọrụ na-ahụ maka Óchịchị Onye Kwuo Uche ya na Mmepe
  • Ndubuisi Nwokolo, Onye nrụkọ ọrụ na onye isi oche, Nextier SPD
  • Matthew Page, Onye Ọrụ Ibe, Chatham House Mmemme Africa
  • Kemi Okenyodo, Onye Guzobere Ụlọ ọrụ na Onye isi oche, Partners West Africa
  • Ọchịagha (ret.) Shehu Yusuf, Onye Agha Naijiria

Ihe ndị dị mkpa na Arọ

Mbelata Mmerụ ahụ nke ndị Nkịtị

Ọtụtụ ndị ọkachamara kwusiri ike na ọchịchị ọhụrụ ahụ nwere ike imetụta nchekwa ụmụ amaala ma nweta ntụkwasị obi ha site n’imepụta iwu iji chebe na inye ndị Naijiria ike.

Legide anya na imuba nchekwa maka ebe ndi e nwere ike iwakpo osiso. Site n’ịchọ ngwa ngwa ichebe ndị nkịtị nọ n’ihe ize ndụ kachasị elu nke ime ihe ike nke ngwá agha, onye isi ala Naijiria na-abata na egosi nkwa na-chebe ụmụ amaala na idozi nsogbu nchebe nke mba ahụ nke ọma. Ụzọ a kwesịrị ịchọpụta, tinye aka, na ịkwado ọnụnọ n’ebe ihe ike na-eme nke ndị otu ngwa ọgụ na-eledokarị anya. Ụzọ a kwesịrị ịgụnye itinye elegide anya na  ókpóró ụzọ  njem ha na-akpọchịkarị akpọchị na mpaghara ndị mmadụ juru Mwakpo a na mpaghara dịka ndị a dị na Ugwu ọdịda anyanwụ na Ugwu ọwụwa anyanwụ emeela ka njem ndị mmadụ na-eme n’ógbè ndị a bụrụ ihe a na-apụghị ịtụ anya ya.

Members of the Nigerian Mobile Police (MOPOL) talking to a cleaner at the Idu Railway Station.

Ndị otu ndị uwe ojii Naijiria (MOPOL) na-agwa otu nwanyị okwu n’ọdụ ụgbọ okporo ígwè Idu tupu ha abanye na úgbó oloko si na Abuja aga Kaduna. (Foto: AFP)

Ebe elekwasiri anya ímúbawany nchekwa kwesiri idabere na amamihe ziri ezi ma dị n’oge iji mata ebe ndị e nwere nnukwu ihe ize ndụ na ụdị ihe ize ndụ ọ bụ. Dr. Nwokolo kwuru na a na-etinyela ndị agha Naijiria 34 ugbu a n’ime steeti 36 na nke mba ahụ, na-atụ aro ohere ịchọta nkesa kachasị mma iji lụso ihe egwu kachasị njọ nke mba ahụ ọgụ.

Ọ dị mkpa ime ka ndị isi obodo mara, Òtù nke ọha mmadụ, na ndị ọzọ nwere mmasị metụtara na atụmatụ a iji mee ka nghọta dị omimi nke mgbanwe pụrụ iche na ihe ịma aka dị na mpaghara ebe na agabịga oke ime ihe ike. Njikọ dị otú ahụ, ọzọ, na-akwalite ntụkwasị obi, na-akwado ikesa ozi, ma na-ewusi njikọ dị n’etiti obodo na ndị ọrụ nchekwa ike.

Na-ekwusi ike itinye ndị agha n’ala kama mwakpo ụgbọelu. A na-amatakarị ndị na-eyi ọha egwu na ebe nzuzo ha nke ọma n’ime ime obodo, na-enye ohere maka ndị ọrụ nchekwa ime ihe ike ka ha na-ewulite ntụkwasị obi na ọnụnọ na ebe ndị na-adịghị ike. Ka ọ na-etinyekwu ndị agha nchekwa n’ebe ndị a, ndị ọchịchị Tinubu kwesịrị iji ohere ndị amamihe a pụrụ ịdabere na ya na-enye iji chụpụ ndị na-eyi ọha egwu n’ebe ndị a site n’ịbawanye ọrụ atụmatụ

Iwu a nwere ike ibelata nrụgide ndị nkịtị na-ata ahụhụ n’aka ndị na-eme ihe ike mgbe ọtụtụ afọ nke ịnọpụ iche ma ha na-eche ugbu a na ndị ọrụ nchekwa na-enweghị ike ichebe obodo ndị na-adịghị ike. Ekwesịrị ijikọta atụmatụ a mee ihe yana iwepụ mwakpo ụgbọelu dị ka usoro iji lụso ihe egwu dị n’ime ọgụ. Ọkachamara nchekwa Naịjirịa ọzọ bụ Dọkịnta Murtala Rufa’i akatọọla iji mwakpo ụgbọelu na Ugwu ọdịda anyanwụ dị ka “ọ na-adịkarị ka ọ na-elekwasikarị anya na igwe ehi , na-eyi ha egwu ma na-achụsasị ha, nke na-emekwa ka obodo ndị na-achị ehi daa ogbenye.” Dr. Rufa’i adọọla aka ná ntị na “mwakpo ụgbọelu na-abụkarị ihe efu ma bụrụkwa ihe dị ize ndụ n’ihi na ndị na-eyi ọha egwu na-eji ime obodo ezo onwe ha maka mwakpo, nke pụtara na ọ na-esi ike ikewapụ ha dị ka ndị e lekwasịrị anya.”

“Ịnapụnara mmadụ ihe, ịkwapụ, na ime ihe ike sitere n’aka ndị uwe ojii na ndị agha Naijiria enyeworo aka ịkpata mkpesa na-akwalite ọtụtụ n’ime ọgba aghara obodo.”

Mee mgbanwe maka ime ihe ike na ngalaba nchekwa megide ndị nkịtị.Matthew Page na-ekwu na ọ ga-abụ ezigbo ihe maka ọchịchị Tinubu ka ọ “kọwaa usoro maka ikpe mkpegharị na ịkwụ  ndị nkịtị ụgwọ iti aka n’obi na obodo ndị agha na ndị uwe ojii mere obi ọjọọ na nnukwu mmebi.” Isi ebe ihe ize ndu si abía nye ọtụtụ ndị Naijiria (karịsịa n’obodo ya) na ihe mgbochi maka ikwalite udo nke na-adịgide adịgide bụ ngalaba nchekwa n’onwe ya.‘Kunle Adebajo kwuru na ịpụnara mmadụ ihe n’ike, ịchụpụ, na ime ihe ike sitere n’aka ndị uwe ojii na ndị agha Naijiria enyerela aka kpalie mkpesa na-eme ka ọtụtụ n’ime ọgba aghara obodo na ime ihe ike jikọtara ọnụ. E gosipụtara ezighi ezi nke usoro nkwụghachi ụgwọ nke Naijiria ugbu a na ngagharị iwe #EndSARS, nke kwụrụ ọtụtụ narị nde naira nye ndị  uwe ojii merụrụ ahụ ebe ọ na-aga n’ihu na-ejide ma na-atụ ndị ọzọ egwu.

Kwanye ike ma na-elekọta otu nchekwa ndị nkịtị N’ịghọta ndị ọrụ na nsogbu akụ na ụba na-eche ụlọ ọrụ nchekwa Naijiria ihu, ma na-enyocha nyocha na nhazi nke ndị ọrụ nchekwa ya, nchịkwa Tinubu kwesịrị nyochaa ụzọ maka ịkwado obodo ndị dị n’ime obodo iji chebe onwe ha. Iwu a ga-emeghachite ihe ịga nke ọma nke Civilian Joint Task Force nke Steeti Borno na Steeti Ogun SO-SAFE maka ebe ndị ọzọ na-eche nsogbu enweghị nchebe dị ka Steeti Kaduna na Ugwu ọdịda anyanwụ. Ndị agha ndị a kwesịrị ka azuo ha ma soro usoro ichebe obodo iji tinye uche na nchekwa ọha na ibelata mmejọ ndị nkịtị. Iji chebe ndị nkịtị mgbe niile ma ghara ịghọ ihe iyi egwu ọzọ., ọ dị mkpa na ndị taskforce ọhụrụ ọ bụla nwere ụkpụrụ iwu, nleba anya doro anya, na ọzụzụ ọkachamara.

Igbanwe Ngalaba Nchekwa

Site n’ịnabata mgbanwe ngalaba nchekwa, Naijiria nwere ike imeziwanye arụmọrụ ma na-eweghachi ntụkwasị obi na ụlọ ọrụ nchekwa obodo

Kenye akụrụngwa ngalaba nchekwa ka ọ dabara na ihe nchekwa obodo ga-ebute ụzọ.”Naijiria na-eche ihe mgbagwoju anya nke inwe otu n’ime ngalaba nchekwa kachasị mma na Afrika ma nke na-agbasi mbọ ike ịchịkọta na ịrara ihe onwunwe dị mkpa iji nweta nsonaazụ na-adigide. Imefusi ihe, nrụrụ aka, na ”ụbara ụlọ ọrụ na ngalaba” (nke ọtụtụ n’ime ha na-abaghị uru ma ghara ịrụ ọrụ nke ọma) na-eme ka arụmọrụ ghara ịdị mma nke na-eme ka usoro nchebe ghara ịdị irè. Idozi nsogbu a na-adịgide adịgide ga-achọ nyocha nke ọma nke akụrụngwa ngalaba nchekwa yana oke ha. Dị ka Matthew Page si kwuo, usoro a nwere ike ”ịgụnye “ịkwalite nleba anya nke ndị omebe iwu ”[nke ngalaba nchekwa], iji weghachi usoro iwu achụmnta ego, imezi usoro ndị agha na ndị isi ndị isi,na ibelata asọmpi n’etiti ụlọ ọrụ nchekwa na mkpofu akụrụngwa site n’ịkwado ụlọ ọrụ nchekwa.” Ụzọ ozugbo iji wepụta ihe onwunwe nke ọtụtụ ndị ọkachamara chọpụtara bụ ịkwụsị iji ndị uwe ojii dị ka ihe nchebe onwe onye maka ndị ama ama Naijiria na ilekwasị anya na ndị uweojii na-ahụ maka ọdịmma ọha na eze Naijiria.

“Ijikọta nkenye ndị a n’oge ịnọ na ihe ize ndụ abụrụla ihe mgbochi iji dozie enweghị nchebe nke ọma”

Machibido iji “ ego ọrụ enyemaka nchekwa. Matthew Page na-atụ aro ndị ọchịchị Tinubu ozugbo machibido iji ego nchekwa iji jikwaa akụrụngwa nchekwa dị mma nke ọma. Ego ọrụ enyemaka nchekwa bụ ego nke ndị omebe iwu na-ekenye ndị gọvanọ steeti kwa ọnwa maka ilụso enweghị nchekwa ọgụ. Steeti ndị nwere oke ogo ịnọ na ihe ize ndụ na-enweta nnukwu ego kariria. Enweghị nleba anya ka esi emefu ego ndị a, na ego a na-ejikarị na-enye ndị isi otu ndọrọ ndọrọ ọchịchị aka ngo iji kwado nkwado. ‘Ijikọta nkenye na ogo ịnọ na ihe ize ndụ ndị a abụrụla ihe mgbochi” iji dozie enweghị nchebe nke ọma” dịka ndị na-ahụ maka nrụrụ aka na Naịjirịa siri dọọ aka na ntị. Ego ọrụ enyemaka nchekwa bụ akụkụ nke ihe nketa site na ọtụtụ afọ nke ọchịchị aka ike ndị agha na  nrụrụ arụ ha kpalitere.

Mee ezigbo mgbanwe nke ndị uwe ojii, Ebumnuche iji gbanwee ndị uwe ojii Naijiria nke ọma akwụsịla ugboro ugboro n’agbanyeghị ọtụtụ ndị isi ala na steeti, akụkọ, na ndụmọdụ n’ime afọ. N’oge na-adịbeghị anya na nke a na-ekwukarị banyere usoro a bụ nsonaazụ doro anya nke mba ahụ ejiri ike mebie #EndSARS ngagharị iwe megide obi ọjọọ ndị uwe ojii. Kemi Okenyodo na-ekwu na ọtụtụ n’ime aro ndị a tụrụ maka ịpụta na ihe so na-zaụ ngagharị iwe nke #EndSAR adaala n’ihi enweghị ọchịchọ ndọrọndọrọ ọchịchị. Ọ bụ ezie na e mebiela ngalaba SARS a ma ama, ọtụtụ n’ime ndị kasị emebi iwu ya ka na-agagharị n’okporo ámá. Mgbanwegharị ndị uwe ojii ka bụ ihe kacha mkpa maka ọtụtụ ndị Naijiria – ya mere ohere maka ọchịchị Tinubu gosipụtara na agaghị eme ihe dịka ha na-emebu, n’ihe gbasara nlekọta ndị uwe ojii.

An honor guard at Maiduguri Airforce base

Onye nche nkwanye ugwu maka ndị isi ndị agha a họpụtara ọhụrụ bịarutere Ebe ndị agha ugbọelu di na Maiduguri . (Foto: AFP)

Webata ma kwalite ngalaba ụlọ ọrụ nchekwa dabere na nrite. Ịwebata na ịkwalite ndị ọrụ nchekwa dabere na nrite ga-akwalite ọkachamara na ịrụ ọrụ nke ọma, na-emepụta ndị agha dị ike na ndị na ewepụta obi ha. Kemi Okenyodo kọwapụtara uru dị na ịdị irè site na “usoro iwe n’ọrụ ka mma, ọkachamara, na usoro ịza ajụjụ site na nhọpụta dabere na ịdị mma, nkwalite na mwepụ , yana imeziwanye ọnọdụ ọrụ nke ndị uwe ojii site na ụgwọ ọrụ na uru dị mma.” Matthew Page kwuru na ọnụ ọgụgụ dị nta nke ndị agha na ndị uwe ojii obodo na ọtụtụ ndị isi agha na-adịghị ike usoro ike nke a mepụtara.

Họpụta ndị isi nkịtị nye ndị n’ụlọ ọrụ nchekwa.Ịhọpụta ndị ọkachamara na-ahụ maka ndị nkịtị n’ọkwa ndị isi na ngalaba nchekwa ga-eme ka mmepụta ihe ọhụrụ na ụzọ zuru oke iji mee ka nchekwa Naijiria sie ike. Dị ka Ndubuisi Nwokolo na-akọwa, “ka [ụdị nhọpụta ndị a] bụrụ nke gbasara mmúta, onye nwere ike iweta echiche ọhụrụ na usoro nchekwa anyị, n’ihi na okwu bụ na ọtụtụ mgbe, anyị na-eche nche dị ka egbe na mgboagha. Kedu maka ihe ndị metụtara nchebe mmadụ? Anyị anaghị elebara anya n’ihe gbasara ejila ime ihe ike egbo mkpa na nlegide anya. … Ọ bụ obere mgbanwe nwere ike inwe nnukwu mmetụta. ”

Mee atụmatụ imeri ihe mgbochi nhazi. Ime mgbanwe  ngalaba nchekwa a na-ahụ anya ga-achọ ịghọta ihe mgbochi ndọrọ ndọrọ ọchịchị na nke ọchịchị na ịhazi ụzọ iwu iji merie ha. Onyeisi Ọjịagha Yusuf kwuru hoo haa na nke a bụ eziokwu: “Mgbochi ụzọ maka mgbanwe ga-esite n’aka ndị na-erite uru na nhazi ugbu a.” Matthew Page kwadoro, na-agbakwụnye na mgbanwe ga-achọ “nkwụsi ike, ọchịchọ ndọrọ ndọrọ ọchịchị dị elu na onye isi oche nke nwere ike ịhazi na ịhụ site na mmemme nke mgbanwe nchekwa nchekwa nke e mere iji merie nguzogide sitere na ngalaba nchekwa na ndị isi ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-erite uru na ọnọdụ dị ugbu a.” Otu ụzọ isi wakpo nsogbu a n’ihu n’ihu, Page na-atụ aro, ga-abụ imezigharị “Iwu ndị agha iji nye ikike nye Ụlọ ọrụ na -ahu maka mpụ akụ na ụba na ego (Economic and Financial Crimes Commission EFCC) na Kọmishọn Omume nrụrụ aka nọọrọ onwe ya na Mmejọ ndị ọzọ metụtara (Independent Corrupt Practices and Other Related Offences Commission ICPC) [ha abụọ nwetara akara ama ama ama n’ógbè nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị nrụrụ aka n’afọ ndị na-adịbeghị anya] iji nyochaa na ikpe ndị agha maka nrụrụ aka.

Weghachi Ntụkwasị Obi

N’iburu na ihe egwu kachasị dị egwu na Nigeria bụ nke dị n’ime, imekọ ihe ọnụ nke ụmụ amaala dị mkpa iji chọpụta ndị na-eme ihe ike na ime atụmatụ nzaghachi nke ndị obodo ga-akwadosi ike. Ikwalite ntụkwasị obi na etiti ụmụ amaala, otu o kwesiri, ga-abụrịrị ihe kacha mkpa na-aga n’ihu nke atụmatụ nchekwa mba nke ọchịchị Tinubu.

“Usoro nke ịmepụta atụmatụ nchekwa obodo na-enye ohere ịmepụta ọhụụ mba na-ekekọrịta.”

Zụlite atụmatụ nchekwa mba. N’ịtụle ụdị egwu nchekwa dị iche iche na-eche Naijiria ihu, ịmepụta atụmatụ nchekwa obodo jikọtara ọnụ na usoro ihe ngwọta ọhụrụ na-emegharị maka ihe egwu nchekwa nke Naijiria ọ bụla nwere ike inye usoro nhazi maka ịmepụta ihe mgbaru ọsọ na-adabere na ụmụ amaala na imejuputa ihe a. Usoro nke ịmepụta atụmatụ nchekwa obodo na-enyekwa ohere ịmepụta echiche mba dị iche iche maka ihe atụmatụ nchekwa dị irè na Naijiria dị ka ya. Ịchọ na ijikọta ntinye sitere n’aka ọtụtụ ndị na-eme ihe n’ime ọha mmadụ ga-enyere aka wulite ịzụ ahịa mkpokọta ma maka ebumnuche nke atụmatụ a yana ịhụ mmezu ya.

Jiri usoro iwulite udo na-adigide. Ọ bụ ezie na ụfọdụ n’ime ihe iyi egwu nchekwa nke Nigeria chọrọ nzaghachi mpaghara nchekwa, ndị ọzọ nwere ike idozi ya site na ụzọ ndị ọzọ dịka mkparịta ụka na mmemme mmepe akụ na ụba ogologo oge. Usoro a ga-enye oke ịgbasa esemokwu n’etiti obodo gbanyere mkpọrọgwụ maka akụrụngwa yana ikpe na-ezighị ezi.

‘Kunle Adebajo na-arụ ụka na ọchịchị Tinubu kwesịrị igosi na ọ dị njikere iji mkparịta ụka dozie nsogbu nke enweghị nchebe. Idayat Hassan na-agba ume “ngbanwe n’uche site na mgbaàmà gaa n’ihu na itinye ego ozugbo na atụmatụ iwulite udo n’akụkụ mmejọ [agbụrụ na okpukperechi]… iji lebara ndị na-akpata enweghị ntụkwasị obi anya.” Ọ na-ekwu na “a na-achọ ngwa ngwa n’ihe gbasara iwulite udo n’ọtụtụ ma ọ bụrụ na ọ bụghị mpaghara ndọrọ ndọrọ ọchịchị niile iji kwalite njikọ obodo na mpaghara esemokwu metụtara… na iweghachi ọkwa ntụkwasị obi n’etiti obodo.” Matthew Page na-atụ aro ka ndị nchịkwa Tinubu “guzobere ụlọ ọrụ maka Mkpebi Mgbasa Ozi Obodo n’ime ndị isi oche iji chịkọta nkwado ndọrọ ndọrọ ọchịchị dị elu maka mkpebi esemokwu obodo, mkpebi esemokwu, ikpe ziri ezi mgbanwe, na ọrụ ịkwalite udo.”

A Nigerian police officer taking notes during a protest by Muslim pilgrims

Onye uwe ojii Naijiria na-edetu ihe n’oge ngagharị iwe. (Foto: AFP)

Ikwalite nkwukọrịta atụmatụ. N’ihi na ibelata ihe ịma aka nchebe nke Naijiria na-adabere n’ụzọ dị oke mkpa na nkwado ụmụ amaala, a ga-etinyerịrị ego na ịkọrọ ụmụ amaala n’ụzọ doro anya gbasara amụma nchekwa gọọmentị. Nke a ga-eme ka o doo anya na nghọta nke ebumnobi gọọmentị ma nyekwa aka ịmepụta nnabata n’etiti ọha mmadụ. Site n’iso ụmụ amaala na-arụsi ọrụ ike site na adreesị ọha na eze mgbe niile, nzuko ụlọ nzukọ, na usoro mgbasa ozi ọha na eze, nchịkwa nwere ike ịkwalite gburugburu ebe mkparịta ụka mepere emepe, na-enye ohere maka nzaghachi, nchegbu, na aro sitere n’aka ọha. Ọzọkwa, dị ka ‘Kunle Adebajo kwusiri ike na ọrụ nyocha eziokwu nke na-enweta ihe nrite, nkwurịta okwu usoro nwere ike inye aka wepụ ihe na-ezighị ezi, na-emegide akụkọ ndị na-eme ihe ike, ma kwalite ịdị n’otu na njikọ nke mba.

Itinye ego n’ịkwalite usoro ịdọ aka ná ntị n’oge. Ịkwalite usoro ịdọ aka ná ntị n’oge maka ileba anya na nchekwa ala Naijiria na ECOWAS na ndị mmekọ ndị ọzọ abụghị nanị ihe dị mkpa maka nlekọta nchekwa dị irè kamakwa ọ na-ekerekwa òkè dị mkpa n’ịzụlite ntụkwasị obi na ụmụ amaala Naijiria. Site n’ime ka ọha na eze mara ma na-enye ohere ịzaghachi ngwa ngwa maka ihe egwu na-apụta, gọọmentị nwere ike igosipụta ntinye aka ya na nchekwa na ọdịmma nke ndị ya.

“Ịmelite ntụkwasị obi na ụmụ amaala ga-abụrịrị ihe kacha mkpa na ọchịchị Tinubu.”

Usoro ịdọ aka ná ntị mbụ nke a pụrụ ịdabere na ya na-enye ozi ziri ezi n’oge na nke ziri ezi gbasara ihe egwu nchekwa nwere ike ime, na-enye ụmụ amaala ohere ịme mkpebi ndị mara mma na ịkpachapụ anya dị mkpa. Usoro a na-eme ka e nwee ntụkwasịobi na obi isi ike na ikike gọọmenti nwere ichebe ụmụ amaala ya. Ịmepụta usoro ịdọ aka ná ntị n’oge na-agụnye nke na-eme ka obodo ndị dị n’ime obodo ma na-agba ume itinye aka na ụmụ amaala ga-eme ka izi ezi na ịdị irè nke usoro ahụ dịkwuo mma yana nyekwa ndị mmadụ ike itinye aka na nchekwa nke ha.


Additional Resources